کد مطلب:327983 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:350
نقد و بررسی قول ابی حنیفه و مالک
از شرحی كه درباره مصرف غنیمت و خمس در پیش از این گذشت، معلوم می شود گفتار ابی حنیفه در مسأله سهم ذوی القربی، كه اظهار داشته است بعد از رحلت پیامبر(صلی الله علیه وآله)سهم ذوی القربی از بین رفته است و همچنین قول مالك درباره این كه خمس به افراد خاصّی تعلّق ندارد، هر دو قول برخلاف مدلول آیه «خمس» و آیه «فیء» است; زیرا در آن دو آیه مستحقّان خمس تعیین شده اند و ذیل آیه خمس دلالت دارد كه مردم مؤمن به خدا و روز قیامت باید به مضمون آن آیه عمل كنند. و نیز بعد از آیه «فیء» خداوند تأكید كرده است كه گوش به فرمان رسول خدا باشند: «و ما آتاكُمُ الرَّسولُ فَخُذوهُ و ما نَهكُم عنهُ فانتَهوُا»(5).
با وجود این ادلّه، معلوم نیست كه این دو فقیه اهل سنّت روی چه میزانی مدلول دو آیه از آیات قرآن را كنار گذاشته و نیز سنّت پیامبر(صلی الله علیه وآله) را كه بیان آن پیش از این گذشت، از نظر دور داشته، برخلاف آن فتوا داده، سهم ذوی القربی و سایر اصناف را از میان برداشته اند.
اگر بگویند خود پیامبر فرموده است: «والخُمسُ مَردودٌإلیكم» در جواب گفته می شود: چنانچه پیامبر(صلی الله علیه وآله) در موردی به واسطه مصلحتی خمس را به گروهی بخشیده باشد، سبب نمی شود كه برای همیشه مستحقّان آن از حقّ خود محروم بمانند. ثانیاً نصوص فراوانی كه ذكر برخی از آنها در بحث پیشین گذشت، دلالت دارد كه پیامبر(صلی الله علیه وآله) سهم ذوی القربی را به ایشان داده است(1).
واضح است كه ظاهر آیه «فیء» نیز مانند آیه خمس بر این مقصود دلالت دارد كه قسمتی از فیء از آنِ ذوی القربی است.
با وجود این ادلّه، معلوم نیست كه این دو فقیه اهل سنّت روی چه میزانی مدلول دو آیه از آیات قرآن را كنار گذاشته و نیز سنّت پیامبر(صلی الله علیه وآله) را كه بیان آن پیش از این گذشت، از نظر دور داشته، برخلاف آن فتوا داده، سهم ذوی القربی و سایر اصناف را از میان برداشته اند.
اگر بگویند خود پیامبر فرموده است: «والخُمسُ مَردودٌإلیكم» در جواب گفته می شود: چنانچه پیامبر(صلی الله علیه وآله) در موردی به واسطه مصلحتی خمس را به گروهی بخشیده باشد، سبب نمی شود كه برای همیشه مستحقّان آن از حقّ خود محروم بمانند. ثانیاً نصوص فراوانی كه ذكر برخی از آنها در بحث پیشین گذشت، دلالت دارد كه پیامبر(صلی الله علیه وآله) سهم ذوی القربی را به ایشان داده است(1).
واضح است كه ظاهر آیه «فیء» نیز مانند آیه خمس بر این مقصود دلالت دارد كه قسمتی از فیء از آنِ ذوی القربی است.
5 . تفسير قرطبي، ذيل آيه «و اعلموا إنّما غنمتم ...»، سوره أنفال، آيه 7 سوره حشر(59)است.
1 . اندكي قبل در بحث پيش خبر جبير بن مطعم را درباره اين كه پيامبر از خمس غنايم به بني عبدالمطلب و بني هاشم مي داد، نقل نموديم; شايان ذكر است اين خبر در منابع زير ذكر شده است: كتاب الأم، كتاب الخمس، ص 71; تفسير المنار، ذيل آيه أنفال، اوايل ج 10; ابوعبيد، الاموال، باب سهم ذوي القربي.
و نيز از شافعي چنين نقل شده است: از جعفر بن محمّد به ما خبر رسيده كه وي از پدرش نقل نموده كه (حضرت امام) حسن و (امام) حسين(عليهما السلام) و عبداللّه بن عباس و عبداللّه بن جعفر از (حضرت) علي(عليه السلام) سهم خودشان را از خمس مطالبه نمودند. حضرت علي(عليه السلام) فرمود: شما حق داريد. اما چون من با معاويه در جنگ هستم، اگر رأيتان بر اين قرار گيرد كه از حقّتان صرف نظر كنيد، به صلاح است. شافعي، الأم، ج 4، ص71.
و از ابي العاليه روايت است: هنگامي كه براي رسول خدا غنيمتي مي آوردند، دست خود را براي برداشتن از غنايم به آن غنايم فرو مي برد. آنچه از آنها در دستش قرار مي گرفت، به عنوان سهم خانه خدا در مورد كعبه به مصرف مي رسانيد. سپس بقيه را به پنج بخش تقسيم مي كرد. يك سهم براي پيامبر، يك سهم براي خويشاوندان و براي هر يك از يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان نيز سهمي بود. الاموال، ص 20.
علي بن ابي طلحه از ابن عباس بازگو كرده است كه رسول خدا سهم ذوي القربي را از خمس مي داد. مأخذ قبلي.
در كتاب الاموال، ص 342 ـ 345 روايات فراواني نقل شده است كه ابوبكر و عمر مانع دادن سهم ذوي القربي شدند.
روايات درباره اين كه پيامبر(صلي الله عليه وآله) سهم ذوي القربي را از خمس به آنان اعطا مي كرد، فراوان است و ما اندكي را در اين جا نقل نموديم; بنابر اين اگر كسي سهم ذوي القربي را انكار نمايد، در مقابل نص، اجتهاد كرده و حقّي را كه خدا و رسولش براي گروهي معيّن و واجب كرده اند، پايمال كرده و نسبت به مستحقّانش ستم شده است.